Door Ron Meerhof in De Volkskrant

Den Haag – Wetsvoorstel van minister van Justitie moet de ‘gedwongen opname’ terugdringen.

Er komen nieuwe mogelijkheden om mensen die door een psychische stoornis ‘een aanzienlijk risico op ernstige schade voor zichzelf of anderen’ vormen, verplicht te stellen om zich te laten behandelen. Een commissie beoordeelt dat risico, waarop een rechter beslist. Maar de ‘gedwongen opname’ verdwijnt verder naar de achtergrond.

Dat is de kern van een wetsvoorstel van minister van Justitie Hirsch Ballin in samenwerking met minister Klink (Volksgezondheid), ter vervanging van de huidige Wet bijzondere opnemingen psychiatrische ziekenhuizen, de bopz. Die regelt hoe en onder welke voorwaarden mensen gedwongen mogen worden opgenomen wegens een psychische stoornis.

Die nadruk op opname moet weg, is de belangrijkste pijler van het nieuwe voorstel. Eerst moeten alle mogelijkheden voor vrijwillige zorg of verplichte ambulante zorg worden benut, pas dan mag de stap naar gedwongen opname worden gezet. De moderne psychiatrie heeft veel meer en betere mogelijkheden voor zorg op maat dan iemand achter een gesloten deur zetten.

‘Een belangrijke en waardevolle stap’, aldus Hirsch Ballin. ‘Met deze wet wissen we de laatste sporen van de Krankzinnigenwet uit 1884 uit.’

Een belangrijke verandering is dat het criterium voor gedwongen behandeling en opname verruimd wordt. Dat uit zich ook in de woordkeus. De oude Wet bopz stipuleerde nog dat iemand een ‘gevaar’ voor zichzelf of anderen moet vormen, voordat dwang kon worden toegepast.

Onder die regeling werden veel verzoeken tot gedwongen opname afgewezen, meestal omdat de hulpverlening geen direct gevaar zag. Volgens critici verwerd dergelijke bescherming van de autonomie in de praktijk te vaak tot een right to rot – een krepeerrecht.

Wie bijvoorbeeld psychotisch werd en in verwarde toestand behandeling weigerde, kon zo afglijden. Aan het eind van zo’n proces was dan de persoonlijke autonomie weliswaar intact, maar waren relatie, baan en huis vaak verloren gegaan.

In de woorden van Hirsch Ballin: ‘De oude Wet bopz kende lacunes die soms ellendig uitpakten. Nu zit er ook de notie in dat betrokkenen zichzelf te gronde richten, in de bredere betekenis van maatschappelijke teloorgang. Bijvoorbeeld als niet ingrijpen een storing in de ontwikkeling kan veroorzaken, of als iemand zichzelf begint te verwaarlozen. Dat kunnen voortaan allemaal redenen zijn om in te grijpen. Om te borgen dat daarbij sprake is van een redelijke objectivering komt er een commissie die dat moet beoordelen.’

Die commissie bestaat uit zeker drie mensen, onder wie in ieder geval een jurist en een psychiater. In complexe gevallen kan bijvoorbeeld een verslavingsdeskundige of geriater worden toegevoegd.

De bedoeling is dat de commissie de behandelend psychiater verlost van zijn huidige dubbelrol als behartiger van het patiëntenbelang én medisch adviseur van de rechter. Die dubbelrol leidt nu in rechtszalen tot spanningen.

Verder kent de wet veel praktische veranderingen; zo gaat één ‘rechterlijke zorgmachtiging’ de huidige zeven verschillende soorten machtiging vervangen. Het voorstel voorziet nog wel in handhaving van de rol van de burgemeester. Die moet ’s nachts en in het weekeinde toestemming geven voor noodopnamen.

De zin van deze constructie wordt weleens betwijfeld, omdat bijvoorbeeld een toevallig invallende loco-burgemeester soms nauwelijks weet wat hij beoordeelt. Maar de burgemeesters zelf hadden op handhaving van deze regeling aangedrongen.

Juist door de nieuwe mogelijkheden tot verschillende vormen van dwang wordt volgens Hirsch Ballin in de nieuwe wet de positie van de patiënt versterkt. Dwang zal later, en per saldo minder vaak worden toegepast, verwacht hij.

‘We hebben veel meer momenten ingebracht dat een patiënt serieus gehoord wordt. In feite komt er continu aandacht voor het luisteren naar en informeren van patiënten. Want dat bleek de meest geuite klacht: patiënten werden slechts gehoord op zeldzame momenten, en dan om formele redenen. Bijvoorbeeld als de rechter moest beslissen over een gedwongen opname, als er een behandelplan moest worden vastgesteld, of als een klacht moest worden beoordeeld.’

De nieuwe wet neemt definitief afscheid van ‘het gekkenhuis’. Al dan niet gedwongen opname en behandeling op een specifieke plek zal nog verder worden teruggedrongen, verwacht Hirsch Ballin. ‘In een veel vroeger stadium wordt begonnen met ambulante behandeling.’ In gevallen waar iemand zich onder behandeling stelt en bijvoorbeeld thuis gewoon zijn voorgeschreven pillen inneemt, komt opname helemaal niet ter sprake.

Bron: De Volkskrant