Als je een druk kind ziet wordt al snel over ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder, oftewel aandachtstekort/hyperactiviteitstoornis) gesproken. Aanhoudend afwijkend gedrag leidt tot een bezoek bij de arts die middelen zoals Ritalin voorschrijft. Omdat kinderen worden behandeld die nog volop in hun lichamelijke en geestelijke ontwikkeling zijn wilde ik weten wat de lange termijn effecten van Ritalin gebruik is. Helemaal omdat steeds meer kinderen deze middelen gebruiken.

Steeds meer kinderen ziek

Vorig jaar las ik in de krant dat vorig jaar 581.000 recepten werden uitgeschreven voor geneesmiddelen die ADHD moeten verhelpen, 16 procent meer dan in 2008. In 2011 werden 1,1 miljoen recepten uitgeschreven. Betrouwbare getallen voor het aantal kinderen die middelen zoals Ritalin slikken zijn alleen voor 2008 te vinden; toen waren het 65.000 kinderen. Als je dit met de getallen van de CBS bevolkingsregistratie vergelijkt, kun je uitrekenen dat het in 2008 om minimaal 2.2 procent van alle kinderen tussen 6 en 20 jaar ging en in 2011 om 4,4% van alle kinderen. Dat komt dus neer op één op de 22 kinderen dat dagelijks methylfenidaat slikt – en dat meestal voor een langere tijd.

Averechts effect na 3 jaar Ritalin

Het geneesmiddel voor ADHD, methylfenidaat, heeft opvallende effecten: kinderen kunnen zich beter concentreren, en presteren aanzienlijk beter op school. Ook vallen ze minder snel uit de toon in de klas. Voor sommige kinderen kan de behandeling met methylfenidaat, zoals Ritalin, een goed hulpmiddel zijn, al is het maar om een gedragspatroon te doorbreken. De baten van Ritalin gebruik op lange termijn zijn minder duidelijk.

Hiervoor is een vergelijkende studie gedaan van vier behandelingsmethoden: alleen Ritalin, alleen gedragstherapie, een combinatie van deze twee, of de ‘gewone’ behandeling door de huisarts. Uit deze zogenaamde MTA studie bleek Ritalin na een jaar gebruik de beste behandeling. De positieve effecten waren echter drie jaar later niet meer meetbaar en er werd een averechts effect zichtbaar.

Lichamelijke bijwerkingen

In de bijsluiter van Ritalin, de meest gebruikte methylfenidaat, krijgen we inzicht over de bijwerkingen. En de lijst is niet kort: minimaal 10 procent van de gebruikers heeft hoofdpijn. 1 tot 10 procent heeft last van slaperigheid, duizeligheid en bewegingsstoornissen. Even vaak (1-10 procent) kunnen stoornissen van het hartritme en verhoogde bloeddruk optreden, en hebben kinderen te kampen met buikpijn, misselijkheid en braken. Koorts, gewrichtspijn, gewichtsafname, groeivertraging en huiduitslag komen ook in 1-10 procent van de gebruikers voor, net als psychische klachten zoals spreekdrang en angst.

Zembla beschreef onlangs hoe kinderen de behandeling met Ritalin kunnen beleven, en naast de genoemde bijwerkingen beleefden sommige kinderen zelfs een persoonlijkheidsverandering.

Geen onderzoek naar bijwerkingen

Ritalin wordt al sinds de jaren zestig als antipsychotica aan kinderen voorgeschreven, en sinds de jaren 90 gebeurt dit op grote schaal. Ondanks dat in de laatste 20 jaar het gebruik zo enorm is gestegen, is er tot nog toe geen enkele klinische studie gewijd aan de lichamelijke en psychische bijwerkingen en risico’s van langdurig gebruik van Ritalin. We weten niet of langdurige behandeling lichamelijke functies beïnvloedt. Ook zijn effecten op de ontwikkeling van een kind, lichamelijk en psychisch, onbekend.

Geen lange termijn studies

Op zoek naar studies die langdurig Ritalin gebruik onderzoeken werd ik droevig: vrijwel alle klinische studies beperken zich op een behandelingstermijn van 6-8 weken [http://clinicaltrials.gov/]. De enige studie die medicijn inname van 12-14 maanden bestudeerde, de hierboven genoemde MTA studie, richtte zich alleen op de syndromen van ADHD en niet op de bijwerkingen. Studies naar bijwerkingen van Ritalin op lange termijn bestaan dus niet, of ze worden niet openbaar gemaakt. En dat is zorgwekkend.

Dilemma

Om te begrijpen waarom lange termijn studies van Ritalin niet worden uitgevoerd moet men naar de toelating van geneesmiddelen in het algemeen kijken. Zoals professor Trudy Dehue van de Rijksuniversiteit Groningen in haar boek De depressie epidemie beschrijft, worden de resultaten van klinische studies vaak positiever geschetst dan ze daadwerkelijk zijn. Farmaceutische bedrijven moeten (terecht) aan de strenge toelatingseisen van de overheidsinstanties voldoen, en die aanvaarden slechts weinig bijwerkingen. Voor toelating wordt altijd een afweging van baten en bijwerkingen gemaakt. Terwijl bij de ene gebruiker meer bijwerkingen voorkomen kan een ander juist veel baat hebben bij het nieuwe medicijn, en voor deze laatste patiënt is het uitermate belangrijk om het medicijn toe te laten.

Het gevolg van de strenge toelatingseisen is dat farmaceutische bedrijven negatieve effecten van hun geneesmiddel niet willen meten omdat deze de toelating in gevaar kunnen brengen. Daarom zal zich bijna geen enkele bedrijf vrijwillig wagen aan lange termijn studies. Ook ethisch gezien is het onderzoek naar lange termijn effecten van medicijnen lastig.

Deze studies houden namelijk in dat de controle groep geen behandeling ontvangt, waardoor aan deze groep de baten van een goedwerkend medicijn worden ontzegd. Toch zal de enige remedie van dit dilemma zijn dat lange termijn studies van medicijnen een vereiste worden voor de licentieverlenging. Alleen door deze studies kan worden bepaald welke patiëntengroep daadwerkelijk profiteert van het medicijn, en kan de toelating worden aangepast op bijvoorbeeld duur van behandeling.

Veroorzaakt psychiatrie steeds meer ziektes?

Het is overduidelijk dat onderzoek naar lange termijn effecten onmisbaar is om geneesmiddelen zoals Ritalin verantwoord voor te schrijven. Omdat lange termijn studies niet beschikbaar zijn, kunnen we onze ogen niet zomaar voor de mogelijke risico’s sluiten. Het is daarom voor mij onbegrijpelijk dat Ritalin zo ruimschoots wordt voorgeschreven aan kinderen die zowel lichamelijk als geestelijk nog volop in de groei zijn, en daardoor nog kwetsbaarder zijn voor bijwerkingen dan volwassenen.

Stichting Farmaceutische Kengetallen verwacht dat psychiaters in Nederland dit jaar meer dan 1 miljoen pakjes ADHD medicatie zullen voorschrijven. Het is de vraag waarom psychiaters dat doen.

Bron: De Volkskrant